یکی از مطالبی که در عرفانهای مختلف از آن صحبت میشود مبحث غضب و رحمت خداوند است. قبلاً گفتیم که انسان به اسماء الهی علم دارد و تمامی اوصاف خداوند در انسان وجود دارد. نکتهایی که در اینجا میتوان به آن اشاره کرد بحث غضب الهی است.
میدانیم که خداوند جامع صفات، جمیع درجات و خالق کل است و هر آنچه وجود داشته و وجود خواهد داشت خارج از علم و اراده او نیست و او به همه چیز آگاه است. از طرفی میدانیم که خداوند جمیع اضداد است. یعنی در عین حالی که رحمت دارد غضب هم دارد، همان زمانی که نهان است، آشکار نیز است. صفاتی مانند متکبر، جبار و قهار در کنار عزیز، رحیم و رحمان جای دارند و جدا از یکدیگر نیستند.
ولی رساندن این افعال و صفات از حالت بالقوه به حالت بالفعل است که باعث تفاوت انسانها از یکدیگر میشود. به همین دلیل تمامی عرفا به این نکته باور دارند که نباید فرعون را خارج از خود ببینیم. چون هر ارادهایی، فرعون خاص خودش را دارد.
اینکه انسان کدامیک از این صفات را میبایست بدست آورد و از کدامیک اجتناب کند از راه وجود نسبی اسماء قابل درک است. کلید این موضوع هم یکی از کلامهای الهی است : رحمت خدا بر غضب او تقدم دارد. چراکه تمامی عالم هستی چیزی جز نَفَس رحمانی خداوند نیست. هر چند ممکن است برای برخی از انسانها مدت زمان زیادی سپری شود تا متوجه شوند که عذابی که چشیدهاند در واقع عین رحمت الهی بوده است. چراکه خداوند در کتب آسمانی ( مخصوصاً قرآن ) تاکید میکند که رحمت، متعلق به هویت واقعی او و غضب برای زیرمجموعه او . ضمن آنکه غضب به علت موارد و با دلایل معین است که صورت میگیرد.
این موضوع را میتوان بیشتر در مبحث تشبیه و تنزیه ادامه داد. ولی مسلم آن است که انسان متوجه این موضوع باشد که وجود و حضور او در زمین و هستی صرفاً به علت رحمت و عشق خداوند بوده است. چون انسان است که بنا به گفته خداوند اشرف مخلوقات و جانشین اوست.
ولی اگر نتواند راه کمال را پیدا کند تبدیل به فرعونی میشود که ادعای خدایی و خدا بودن خواهد کرد.