همانطوریکه قبلاً به آن اشاره شد، آدم تنها موجودی است که میتواند به مقام خلیفه الهی برسد. در ابتدای خلقت آدم یک مکالمه و گفت و شنودی میان خداوند متعال و فرشتگان صورت گرفته است ( لازم به ذکر است موضوع و نحوه این مکالمه را در آینده مورد بررسی قرار خواهیم داد ).
زمانیکه خداوند آدم را آفرید و از روح خود در او دمید، به فرشتگان درگاهش امر کرد که بر او سجده کنند و او را بزرگ دارند. در آن زمان فرشتگان علت را جویا شدند و پرسیدند : چرا آدم؟ مگر ما تو را سجده نمیکنیم؟ خداوند در پاسخ ایشان گفت : من چیزی میدانم که شما نمیدانید.
آن چیزی که خداوند میدانست و فرشتگان از درک آن عاجز بودند جز جانشینی خداوند و عشقی که در آدم وجود داشت، نبود. از طرفی زمانیکه خداوند علم خودش را عرضه کرد، تمامی موجودات از تحمل آن عاجز بودند و آن را رَد کردند. چون نمیتوانستند آن را اجرا کنند و در نهایت آدم بود که آن را پذیرفت. چرا که او در ظلمت جهل و ناآگاهی قرار داشت. به قول حافظ شیرازی :
آسمان بار امانت نتوانست کشید قرعه کار به نام من دیوانه زدند
در خصوص این امانت تعابیر و تفاسیر بسیاری مطرح شده است. ولی آنچه مهم است، خود امانت نیست؛ بلکه به سلامت رساندن امانت به دست صاحب آن است. عرفا امانت خداوند را معرفت الهی نامگذاری کردهاند. چون معرفت، نیاز به درک دارد که در بین موجودات تنها انسان است که معنی درک را متوجه میشود و اوست که میتواند آن را به سلامت به صاحب امانت بازگرداند.
در آن گفتگوی اولیه و پس از آنکه خداوند علم خودش را به آدم آموخت، به وی امر کرد که آنچه میداند برای فرشتگان توضیح دهد و او نیز چنین کرد و آنجا بود که فرشتگان متوجه انتخاب آدم برای جانشینی خداوند شدند. آدم هم چیزی میدانست که فرشتگان نمیدانستند. به همین علت هم خداوند فرمود : آدم جانشین است.
زیرا او بود که قبول مسئولیت کرد و بقیه موجودات درگاه باریتعالی نتوانستند جای آدم را بگیرند.
علم خداوند آموختنی بود. او این علم را به آدم آموخت. چراکه باید همه متوجه میشدند که کدامیک از موجودات شایسته این مقام است. و این موضوع باعث سجده ملائک به آدم شد. چون ایشان نیز به آن واقف شده بودند.
مقامی که از آن در مقالات قبلی تحت عنوان مقام خلیفه الهی یاد شد، ناشی از این موضوع است و شاید اکنون بهتر بتوانیم بفهمیم که ما انسانها چه جایگاهی نسبت به باقی موجودات داریم. چون متوجه شدیم که تنها و تنها آدم است که میتواند عنوان خلیفه را بر خود گذارد و تمامی اهل عالم بر او سجده کنند.